Προσεγγίζοντας τη θεωρία του «λειτουργικού χρήστη»

Γύρω από το φαινόμενο των ναρκωτικών έχουν αναπτυχθεί μια σειρά θεωρίες που αποσκοπούν στην καλλιέργεια ανοχής. Η επιδίωξη αυτή πηγάζει ακριβώς από το διπλό στόχο που έχει το ίδιο το σύστημα: Από τη μία να συνεχίσει να καρπώνεται τεράστια κέρδη από το εμπόριο ναρκωτικών. Από την άλλη να «ναρκώνεται» η οργή των νέων που συσσωρεύεται από τους όρους ζωής τους, να δίνεται μια βολική «διέξοδος» στα αδιέξοδα που τους δημιουργεί.

Τα κοινωνικά φαινόμενα όπως και αυτό των ναρκωτικών εξελίσσονται μέσα στις κοινωνικές συνθήκες που αλλάζουν, αποκτούν νέα στοιχεία. Έτσι είναι λογικό διάφορες θεωρίες αποδοχής της χρήσης να έχουν εξελιχθεί. Όμως, από το διαχωρισμό σε «σκληρά-μαλακά», την «ακίνδυνη περιστασιακή» χρήση, μέχρι και τις αντιλήψεις περί «λειτουργικού χρήστη» υπάρχει το κοινό στοιχείο του συμβιβασμού με τις αιτίες που οδηγούν ένα νέο να βάλει στη ζωή του κάποια ουσία. Θέλουν να αποδεχτούμε ότι ένας νέος άνθρωπος που έχει τη ζωή μπροστά του, που μπορεί μαζί με τους όμοιούς του να δράσει συλλογικά για να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες, αντικειμενικά θα είναι στη χρήση και την εξάρτηση και πως το θέμα είναι να γίνεται αυτό «στο πλαίσιο του επιτρεπτού».

Ένα νέο στοιχείο που προήλθε από την ευρεία αποποινικοποίηση της κάνναβης είναι ότι αρχικά, σε επίπεδο συνειδήσεων, αποκόπηκε η χρήση μιας ουσίας με τα στοιχεία που συνδέονται με την εμφανή περιθωριοποίηση του χρήστη. Σε αυτό το έδαφος φυτρώνει η θεωρία του «λειτουργικού χρήστη». Δηλαδή του χρήστη που «κατά τα άλλα» είναι λειτουργικός, πηγαίνει στην δουλειά του, έχει επιτυχίες, είναι συνεπής απέναντι στις υποχρεώσεις του.

Τα παραπάνω δεν πρέπει να μας παραπλανούν αφού οι λόγοι που οδηγούν στην χρήση παραμένουν ίδιοι, καλά συγκαλυμμένοι. Η καταπίεση παίρνει διάφορες μορφές και διαμορφώνει ανθρώπους που ασφυκτιούν στο πλαίσιο της ζωής τους, χρειάζονται την ουσία ακόμα και για να «ξεχαστούν», να χαλαρώσουν, να συνεχίσουν την καθημερινότητά τους.

Όμως η συσχέτιση της λειτουργικότητας του ατόμου και της χρήσης είναι κάτι διαχρονικό. Πάντα απασχολούσε το να μπορεί η μαζική χρήση να εξασφαλίζει μια ελάχιστη λειτουργικότητα στους χρήστες, ώστε να μπορούν να επιτελούν το ρόλο τους στη διαδικασία της παραγωγής. Αυτό το συναντάμε από τη βιομηχανική επανάσταση και στην εξέλιξή του στο σήμερα, προσαρμοσμένο στα δεδομένα της σύγχρονης καπιταλιστικής κοινωνίας και εργασίας.

Ας σκεφτούμε πόσο αντιδραστικό είναι να θεωρείται σήμερα «λειτουργικότητα» το να μπορεί ο σύγχρονος άνθρωπος απλά να επιτελεί μια συγκεκριμένη εργασία. Ένας άνθρωπος παθητικός που απλά «δεν δημιουργεί πρόβλημα» στην ομαλή λειτουργία της σκληρής και άδικης καπιταλιστικής κοινωνίας, εγκλωβισμένος στα δεσμά των προβλημάτων του, εγκλωβισμένος στην ατομική του εσωστρέφεια, που αναπτύσσει απλά τις «δεξιότητές του», που τελικά μόνο «ελεύθερος» δεν μπορεί να χαρακτηριστεί. Κριτήριο της λειτουργικότητας του ανθρώπου δεν ορίζεται το αν μπορεί να αναπτύσσει την προσωπικότητά του, τον συναισθηματικό του κόσμο, τη σκέψη του, τη δημιουργικότητά του, αν γίνεται κυρίαρχος του εαυτού του. Αυτό μας δείχνει πώς και σε αυτή την έκφρασή του παραμένει το φαινόμενο των ναρκωτικών μια ακραία μορφή κοινωνικής αποξένωσης.

Αποκωδικοποιώντας τα παραπάνω βλέπουμε ότι συγκρούονται δύο αντιλήψεις για τον ίδιο τον άνθρωπο και την σχέση του με την κοινωνία. Από τη μία η αστική αντίληψη για τον άνθρωπο ως ένα ακόμα κομμάτι-μονάδα της κοινωνίας, που αναπτύσσεται «ατομικά και μόνος του» με τις δεξιότητες του, «ελεύθερα» αρκεί «να μη θίγει την ελευθερία του άλλου», εγκλωβισμένος στους όρους ζωής που καθορίζονται από το σύστημα στο οποίο ζει και δεν μπορεί να επιδράσει. Σε αυτό το έδαφος, το ίδιο το σύστημα βάζει όρια στις δυνατότητες του ανθρώπου, «τον χαμηλώνει» και τον τοποθετεί στο περιθώριο.

Από την άλλη η αντίληψη του ανθρώπου ως κοινωνικό όν που υπάρχει, δρα, εξελίσσεται μόνο μέσα στην κοινωνία και μαζί με αυτή. Όπως χαρακτηριστικά διατυπώθηκε από τον Μάρξ: «Ο άνθρωπος ως το σύνολο των κοινωνικών του σχέσεων», που μπορεί συνεχώς να εξελίσσεται, αλληλεπιδρά, έχει ενεργητικό ρόλο και παρεμβαίνει στη κοινωνική ζωή, μπορεί να δράσει κοινωνικά και συλλογικά και μέσα σε αυτό το πλαίσιο αναπτύσσει και την προσωπικότητά του. Για να διαμορφώνεται ένας τέτοιος άνθρωπος απαιτούνται άλλες κοινωνικές σχέσεις. Όμως τέτοια στοιχεία αναπτύσσονται και μέσα στην ίδια την αγωνιστική προσπάθειά του να αλλάξει τον κόσμο. Τελικά, η στάση του καθενός απέναντι στα ναρκωτικά σχετίζεται άμεσα με το πού τοποθετεί καθένας τον άνθρωπο, τις δυνατότητές του και τις ανάγκες του. Και αυτό δεν είναι «ιδεοληψία»…

Επιτροπή του ΚΣ της ΚΝΕ κατά των Ναρκωτικών και των Εξαρτήσεων