200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821 (Α' μέρος)
Παρ, Ιαν 1, 2021
Μια επανάσταση που αν και έγινε πολλά χρόνια πριν, υπηρέτησε την κοινωνική εξέλιξη και κίνησε ένα βήμα μπρος την Iστορία. Μια επανάσταση που δυστυχώς συχνά μαθαίνουμε για αυτή σκόρπιες πληροφορίες, έχουμε ακούσει τον Κολοκοτρώνη- το «Γέρο του Μορια», τη Μπουμπουλίνα, το σούβλισμα του Αθανάσιου Διάκου, τον Αλή-Πασά και πολλούς άλλους, γεγονότα όπως τον χορό του Ζαλόγγου και την έξοδο του Μεσολογγίου. Εμείς στον «Οδηγητή» με αυτό το αφιέρωμα που ξεκινάει από αυτόν τον μήνα και φτάνει μέχρι τον Μάρτη θέλουμε να δώσουμε απαντήσεις σε κάποια ...άλλα ερωτήματα όπως: Τι επανάσταση ήταν αυτή, και τι σκοπό είχε; Ποιος την πραγματοποίησε; Ήταν όλοι οι Έλληνες τότε «μια γροθιά»; Και μετά γιατί «φαγώθηκαν» μεταξύ τους; Τι σημασία έχει αυτή η επανάσταση σήμερα;
«Οι επαναστάσεις είναι οι ατμομηχανές της ιστορίας» Κ. Μαρξ
Τα τέλη του 18ου αιώνα και ο 19ος αιώνας αποτέλεσαν μια εποχή όπου οι κοινωνίες των ανθρώπων άλλαζαν και οι “τροχοί της Ιστορίας” είχαν πάρει φόρα προς τα μπρος! Ήταν μια εποχή που ο παλιός κόσμος των βασιλιάδων και των ευγενών είχε αρχίσει να σαπίζει, ενώ ταυτόχρονα δυνάμωνε μια νέα τάξη, αυτή των εμπόρων, των τραπεζιτών, των εφοπλιστών και των βιομηχάνων, η τάξη των αστών.
Η νέα κοινωνία, που οι αστοί θα μπορούσαν πια ελεύθερα να αναπτυχθούν και να πλουτίσουν (η καπιταλιστική κοινωνία) δεν χωρούσε πια στα στενά δεσμά του παλιού κόσμου. Χρειαζόταν να τον ανατρέψει και το έκανε! Έτσι, την εποχή εκείνη πραγματοποιήθηκαν μερικές από τις πιο μεγάλες και γνωστές ως και σήμερα αστικές επαναστάσεις, όπως η Αμερικανική και η Γαλλική, που κυριολεκτικά έφεραν τα πάνω κάτω στον κόσμο, όπως είχε διαμορφωθεί μέχρι τότε.
Αστοί
Έχουν: οικονομική δύναμη
Δεν έχουν: πολιτική εξουσία
Επιδιώκουν: έναν άλλο τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας που να προστατεύει και να ενισχύει τις οικονομικές τους δουλειές. Να έχουν εκείνοι τον πρώτο λόγο.
Βασιλιάς και Αριστοκρατία
Έχουν: απόλυτη εξουσία, κάνουν ό,τι θέλουν
Δεν έχουν: τον πρώτο λόγο πια στην οικονομία της εποχής.
Επιδιώκουν: να κρατήσουν την μεγάλη δύναμη που έχουν για πάντα.
Γιατί πραγματοποιήθηκε η επανάσταση του 1821;
Η επανάσταση του 1821 ήταν αστική εθνικοαπελευθερωτική. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει πως κυριάρχησαν τα αιτήματα των αστικών στρωμάτων, που αντικειμενικά είχαν συμφέρον από την συγκρότηση ενός σύγχρονου ανεξάρτητου αστικού έθνους κράτους.
Εκείνη την εποχή οι Έλληνες κεφαλαιοκράτες, δηλαδή οι έμποροι, οι καραβοκυραίοι, οι τραπεζίτες και άλλα κομμάτια της αστικής τάξης αρχίζουν να διαμορφώνονται ως μια ιδιαίτερη τάξη με ιδιαίτερα συμφέροντα και σκοπούς, με ιδιαίτερη ιδεολογία και συνείδηση. Στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα η ελληνόφωνη αστική τάξη είχε συγκεντρώσει σημαντική δύναμη και πλούτο.
Όσο όμως οι ίδιοι γίνονταν πιο ισχυροί τόσο περισσότερο τους περιόριζαν τα δεσμά της Οθωμανικής κυριαρχίας. Το οθωμανικό «πλαίσιο» ήταν πια εχθρικό για αυτούς. Η οικονομική τους δύναμη δεν ταυτιζόταν με αντίστοιχη πολιτική εξουσία ή ισχυρές πολιτικές θέσεις. Για παράδειγμα αναγκάζονταν να πληρώνουν ιδιαίτερα υψηλούς φόρους κατά την εισαγωγή και εξαγωγή εμπορευμάτων, ενώ δεν υπήρχαν κανόνες που να προστατεύουν το εμπόριο και την περιουσία τους.
Έτσι με την ολοένα και μεγαλύτερη ανάπτυξη της αστικής τάξης μεγάλωνε ταυτόχρονα και η αντίθεσή της με τις οθωμανικές δομές, κάνοντας πιο επιτακτική την ανάγκη ανατροπής τους. Αυτές οι συνθήκες, λοιπόν, οδήγησαν σε μια σειρά από επαναστατικές ιδέες. Οι αστοί άρχισαν να διεκδικούν μια ριζική αλλαγή της κοινωνίας. Μια αλλαγή, που θα τους επέτρεπε να αναπτυχθούν όπως ήθελαν, χωρίς περιορισμούς. Μια αλλαγή που θα έκανε εκείνους κυρίαρχους. Για να το πετύχουν όμως αυτό, έπρεπε να ξεφορτωθούν τον σουλτάνο και την οθωμανική αυτοκρατορία.
Οι αστοί έφτιαξαν επαναστατική οργάνωση, τη γνωστή σε όλους μας Φιλική Εταιρεία, οργάνωσαν και κήρυξαν την Επανάσταση, στην οποία βέβαια εντάχθηκαν και άλλες κοινωνικές ομάδες.
Πώς γεννήθηκε το αστικό κράτος που έχουμε σήμερα;
Η επανάσταση του 1821 σηματοδότησε την άνοδο της αστικής τάξης στην εξουσία και έβαλε τα θεμέλια για τη συγκρότηση του ελληνικού αστικού κράτους. Η ελληνόφωνη αστική τάξη επιθυμούσε ένα ισχυρό αστικό συγκεντρωτικό κράτος, με ενιαία εθνική αγορά, που θα τη βοηθούσε να εξασφαλίσει την κυριαρχία της και να διεκδικήσει την αναβάθμιση της θέσης της στην ευρύτερη περιοχή.
Έτσι, στο πρώτο Σύνταγμα της Ελλάδας (Σύνταγμα της Επιδαύρου, 1822), καταργούνται τα φεουδαρχικά προνόμια και ψηφίζεται η προστασία της ατομικής ιδιοκτησίας, που αποτελεί την καρδιά του αστικού συντάγματος από τότε μέχρι και σήμερα. Στο Σύνταγμα της Τροιζήνας (1826) ορίζεται η αρχή της εθνικής κυριαρχίας: «Η εθνική κυριαρχία ενυπάρχει εις το Έθνος. Πάσα εξουσία πηγάζει εξ αυτού και υπάρχει υπέρ αυτού.»
Προκειμένου να διευκολυνθούν οι αστοί που ασχολούνται με το εμπόριο και τη ναυτιλία, το κράτος καταργεί όλους τους περιορισμούς στις εμπορικές συναλλαγές και συγκροτεί ένα ολόκληρο δίκτυο υποδομών με εμπορικά δικαστήρια, τελωνειακό δίκτυο που κάλυπτε 179 λιμάνια. Συγχρόνως δίνει προτεραιότητα στην αύξηση του ελληνικού εμπορικού στόλου και επιταχύνει τα δημόσια έργα που διευκόλυναν την ναυτεμπορική δραστηριότητα.
Μετά την ίδρυσή του το ελληνικό κράτος επιχειρεί την ίδρυση τραπεζών, έτσι ώστε αφενός να εξασφαλίσει τις κρατικές νομισματικές λειτουργίες όπως την έκδοση νομίσματος και αφετέρου να ικανοποιήσει τις αυξανόμενες πιστωτικές ανάγκες (δανεισμοί) που συνεπάγεται κάθε καπιταλιστική ανάπτυξη, χωρίς αυτή να εναπόκειται στους διάφορους «καλοθελητές» κατόχους χρήματος όπως γινόταν μέχρι τότε.
Η επανάσταση, επομένως, εξάλειψε οριστικά το φεουδαρχικό κράτος και γέννησε το νέο, το αστικό, με το οποίο η αστική τάξη θα μπορούσε να εξασφαλίσει την ολοένα και μεγαλύτερη ανάπτυξή της χωρίς περιορισμούς. Το αστικό κράτος παρά τις διάφορες αλλαγές και εκσυγχρονισμούς που υπέστη, ενσαρκώνει και σήμερα την εξουσία της ελληνικής αστικής τάξης.