80 χρόνια από το απελευθερωτικό-επαναστατικό 1944:Ο λαός, οι αλυσίδες και τα όπλα!

Παρ, Δεκ 13, 2024
Thumbnail_Istoria_1944_Laos-Alysides-Opla

Η κραυγή που δέσποζε σ’ όλη αυτή την ανθρωποθάλασσα ήτανε «Κάπα-Κάπα-Έψιλον!» (…) Στον αέρα υπάρχει Ρώσικη Επανάσταση, μα και Γαλλική Επανάσταση και Κομμούνα του Παρισιού και απελευθερωτικός εθνικός πόλεμος και ποιος ξέρει τι άλλα θολά που δεν τα ξεχωρίζουνε ακόμα. Ο λαός βρήκε μια λέξη και την πιπιλίζει ολοένα «Λαοκρατία». (…)

Για μια στιγμή τρομάξαμε.

 

Αυτά έγραφε σε υπόμνημά του προς τον Γ. Παπανδρέου, ο Γ. Θεοτοκάς, αστός διανοούμενος, φέρνοντας στο νου του τις μέρες της Απελευθέρωσης. Με λίγες λέξεις μας μεταφέρει το κλίμα που επικρατούσε στην πρωτεύουσα λίγο καιρό πριν τη «ματωμένη Κυριακή» του Δεκέμβρη του 1944. Ακόμα δεν έχουν γενικευτεί οι μάχες αλλά το αστικό στρατόπεδο έχει ξεκαθαρίσει τις προθέσεις του: Οι κομμουνιστές και το ΕΑΜικό κίνημα πρέπει να τσακιστούν.

Ως τη ματωμένη Κυριακή

Τις τελευταίες ημέρες της Κατοχής και ειδικότερα μετά την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων από την Αθήνα και τον Πειραιά (12 Οκτωβρίου 1944), η πρωτοπόρα δράση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ υπό την καθοδήγηση του ΚΚΕ είχε διαμορφώσει τη δυνατότητα ώστε να γύρει οριστικά η πλάστιγγα προς όφελος των εργατικών-λαϊκών δυνάμεων.

Την ίδια στιγμή όμως είχαν διαμορφωθεί και οι προϋποθέσεις ώστε οι αστικές δυνάμεις της χώρας με την καθοριστική βοήθεια των Βρετανών ιμπεριαλιστών συμμάχων τους να περάσουν στην αντεπίθεση. Εν μέσω κατοχής είχαν καταφέρει να σύρουν το ΕΑΜικό κίνημα σε συμφωνίες που περιόριζαν τη δράση του. Πρόκειται για τις Συμφωνίες του Λιβάνου (Μάιος 1944) και της Καζέρτας (Σεπτέμβριος 1944). Το ΚΚΕ αναγνώρισε με την πρώτη την εξόριστη αστική κυβέρνηση, ενώ με τη δεύτερη αποδέχτηκε τον Βρετανό στρατηγό Σκόμπι ως στρατιωτικό διοικητή όλων των ενόπλων αντιστασιακών δυνάμεων και δεσμεύτηκε να μην μπουν τα στρατεύματα του ΕΛΑΣ στην Αθήνα. Έτσι, κόντρα στο συσχετισμό δυνάμεων που διαμορφώθηκε στη διάρκεια της Κατοχής εγκλωβίστηκε στη μέγγενη των συμβιβασμών με τις αστικές δυνάμεις στο όνομα επίτευξης της ανύπαρκτης «εθνικής ή αντιφασιστικής ενότητας». Ο εγκλωβισμός ήταν αποτέλεσμα των στρατηγικών αδυναμιών του Κόμματος και του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος εκείνη την περίοδο, που είχαν ως συνέπεια την επιδίωξη του σχηματισμού μιας αντιφασιστικής κυβέρνησης, η οποία θα άνοιγε τον δρόμο για ένα πιο σταδιακό πέρασμα στο Σοσιαλισμό. Ήδη στις 2 Σεπτεμβρίου 1944 είχε συγκροτηθεί κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας υπό τον Παπανδρέου στην οποία το ΕΑΜ ανέλαβε 6 υπουργεία.

Τα παραπάνω γεγονότα δείχνουν ότι η αστική τάξη της χώρας με τη στήριξη των Βρετανών διεξήγαγε μεθοδικά ταξικό αγώνα περιορισμού του ΚΚΕ και του ΕΑΜικού κινήματος. Μέχρι τα τέλη Νοεμβρίου κι ενώ ΚΚΕ και ΕΑΜ συμμετείχαν στην οικουμενική κυβέρνηση το αστικό στρατόπεδο προετοιμαζόταν συστηματικά για την ένοπλη σύγκρουση. Μια σειρά κινήσεις που στόχευαν στην αλλαγή συσχετισμού δύναμης σε πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο το επιβεβαιώνουν. Για παράδειγμα παρά τις ενδοαστικές κόντρες όλοι οι αστοί πολιτικοί παράγοντες είχαν αντίληψη για τον κοινό εχθρό και προσπαθούσαν για συγκλήσεις φιλελεύθερων και λαϊκών, “δημοκρατών” και μοναρχικών. Αυτό εκφραζόταν τόσο στη σύνθεση των στρατιωτικών δυνάμεων που διατηρούσε η αστική τάξη (π.χ. Ορεινή Ταξιαρχία), αλλά και στη σύμπνοια του αστικού πολιτικού συστήματος σε διάφορα καθόλου τυχαία ζητήματα όπως στη μη εκδίκαση υποθέσεων δωσιλόγων ή στην αξιοποίηση των Ταγματασφαλιτών και άλλων πρώην συνεργατών των Γερμανών που προστατεύτηκαν αρχικά από τον ΕΛΑΣ και στη συνέχεια αξιοποιήθηκαν στη σύγκρουση μαζί του.

Επομένως ο ταξικός αντίπαλος υπήρξε αδιάλλακτος ως προς τον τελικό σκοπό αλλά και μεθοδικός ως προς την κάθε του κίνηση, αξιοποιώντας τις ταλαντεύσεις και τις υποχωρήσεις του ΚΚΕ, ώστε την κατάλληλη στιγμή -που αυτή ήρθε τον Δεκέμβρη- να επιτεθεί.

Έτσι στις 30 Νοεμβρίου ο Γ. Παπανδρέου έδωσε στον Τύπο απόφαση, με την οποία όριζε την 1η Δεκεμβρίου ως ημέρα παράδοσης του οπλισμού της Εθνικής Πολιτοφυλακής (σώμα υπό τον ΕΛΑΣ) και την τήρηση της τάξης από τα Τάγματα Εθνοφυλακής (πρώην ταγματασφαλίτες κι άλλοι αντιδραστικοί). Την επομένη η ημερήσια διαταγή όριζε και τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ από τις 10 του Δεκεμβρίου. Στον απόηχο της οι υπουργοί του ΕΑΜ παραιτήθηκαν και η ΚΕ του ΕΑΜ απάντησε με συλλαλητήριο την Κυριακή 3 Δεκεμβρίου και απεργία την επόμενη μέρα.

Την Κυριακή 3 Δεκεμβρίου ο λαός της Αθήνας και του Πειραιά κατά χιλιάδες άρχισε να συγκροτεί ένα ορμητικό ποτάμι κατευθυνόμενο προς το Σύνταγμα. Όταν η κεφαλή της πορείας πλησίασε την πλατεία, ένοπλες δυνάμεις πυροβόλησαν το άοπλο πλήθος σκορπώντας το θάνατο: 21 νεκροί και 140 τραυματίες. Μακελειό πραγματοποιήθηκε και την επομένη στην κηδεία των θυμάτων.

1944_d

Επαναστατική κατάσταση

Ο Δεκέμβρης του 1944 συμπυκνώνει μια σειρά στοιχείων που συνθέτουν την επαναστατική κατάσταση, τα οποία βέβαια είχαν αρχίσει να εμφανίζονται από το 1943. Δηλαδή, μια κατάσταση που «κρίνεται» η εξουσία μεταξύ της αστικής και της εργατικής τάξης. Αποδείχθηκε και τότε, η λενινιστική θέση για την αντικειμενικότητα της επαναστατικής κατάστασης που δεν την προκαλεί όποτε θελήσει το λαϊκό κίνημα και το Κόμμα του αλλά που προκύπτει υπό την επίδραση της ταξικής πάλης κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες.

Στην Ελλάδα των παραμονών της απελευθέρωσης ήταν ξεκάθαρο ότι οι καπιταλιστές δεν μπορούσαν να κυβερνήσουν όπως κυβερνούσαν. Οι αστικές πολιτικές δυνάμεις που είχαν αποδεχθεί τη δικτατορία Μεταξά, στη συνέχεια είτε συνεργάστηκαν με τις Αρχές Κατοχής είτε απείχαν στην πλειοψηφία τους από την αντιστασιακή πάλη. Ως αποτέλεσμα, αδυνατούσαν να αποσπάσουν τη συναίνεση των εργατικών-λαϊκών δυνάμεων στη διατήρηση της καπιταλιστικής εξουσίας. Την ίδια στιγμή ο αστικός στρατός ήταν διαλυμένος και γενικότερα ο αστικός κρατικός μηχανισμός ήταν αποσαθρωμένος ή σε ορισμένες περιπτώσεις και διαβρωμένος από τη δράση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Έτσι, μετά τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Γερμανών εξέλειπε και η δύναμη επιβολής των επιλογών της καπιταλιστικής εξουσίας.

Την ίδια στιγμή οι εργατικές-λαϊκές δυνάμεις είχαν καταφέρει να εισέλθουν δυναμικά και ορμητικά στο προσκήνιο της Ιστορίας, ήταν αποφασισμένες για ριζικές αλλαγές. Δεν ήθελαν να κυβερνηθούν όπως κυβερνιόντουσαν.

Εξίσου σημαντικό ήταν ότι συσπειρώνονταν στην πρωτοπορία της εργατικής τάξης, στο ΚΚΕ, το οποίο βρισκόταν επικεφαλής ενός μεγαλειώδους αντιστασιακού κινήματος, που διέθετε το δικό του στρατό, τον ΕΛΑΣ, ενώ στα απελευθερωμένα εδάφη είχαν διαμορφωθεί λαογέννητοι θεσμοί (σχολεία, δικαστήρια κ.α.).

Τα προηγούμενα δείχνουν ότι η επαναστατική κατάσταση αν και δεν καθορίζεται από το ΚΚ είναι αποτέλεσμα της δράσης του στην ταξική πάλη. Αποδεικνύεται ότι για να εκφραστεί η επαναστατική κατάσταση το Κόμμα πρέπει να κάνει καθημερινό επίμονο αγώνα για να κατακτά κύρος στις μάζες, να έχει επιτυχίες κατά του αντιπάλου και να συγκεντρώνει όλο και περισσότερες δυνάμεις γύρω του πείθοντάς τες για το αναπόφευκτο της ταξικής πάλης. Η μεθοδική δουλειά του ΚΚΕ στα χρόνια του Μεσοπολέμου, στη διάρκεια της βασιλικής δικτατορίας με επικεφαλής τον Μεταξά και στα χρόνια της τριπλής φασιστικής κατοχής ήταν που οδήγησε στα επαναστατικά γεγονότα του Δεκέμβρη.

1944_a

Στιγμές έμπνευσης και ηρωισμού

Ο ΕΛΑΣ άντεξε 33 ημέρες μαχόμενος με έναν υπέρμετρο και πάνοπλο αντίπαλο. Το μαχαίρι του Ταγματασφαλίτη και η οβίδα του Άγγλου καταδίωκαν με λύσσα ένα κίνημα που όμως κολυμπούσε όπως το «ψάρι στο νερό» μέσα στις λαϊκές συνοικίες που απλώνονταν γύρω από το αθηναϊκό κέντρο. “Στο μεταξύ, από τις ηρωικές συνοικίες μας ξεκινάει μια άλλη φάλαγγα, μια φάλαγγα χωρίς ντουφέκια και αυτόματα (...). Είν’ ο Λαός που πάει να βοηθήσει τον μαχόμενο Στρατό του”.

Αυτός ο λαός στις 5-6 Δεκεμβρίου ύψωσε σχεδόν 2.000 οδοφράγματα στον Πειραιά, συγκρότησε τις υποδειγματικές λαϊκές επιτροπές κι ένα αξιοθαύμαστο δίκτυο καταγραφής, συγκέντρωσης και διανομής των διαθέσιμων αποθεμάτων τροφίμων της πρωτεύουσας. Χιλιάδες τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης μοιράστηκαν στις λαϊκές συνοικίες, υπήρξε μέριμνα για παιδιά, απόρους και πληγέντες από τους βομβαρδισμούς.

Στήθηκαν δεκάδες νοσοκομειακές μονάδες από τις πρώτες κιόλας μέρες των μαχών, στις οποίες συμμετείχαν εθελοντικά εκατοντάδες γιατροί, νοσοκόμοι και νοσοκόμες, καθώς και απλοί πολίτες. Γύρω τους εκτεινόταν ένα ευρύ και καλά οργανωμένο δίκτυο τραυματιοφορέων, που λειτουργούσε με πενιχρά -συχνά αυτοσχέδια- μέσα. Ο εξοπλισμός των μονάδων γινόταν με ευθύνη των λαϊκών οργανώσεων, ενώ τα πάντα προέρχονταν από προσφορές. Είναι ο ίδιος λαός που έφτιαξε το μέτωπο της Καισαριανής -το «Στάλινγκραντ της Ελλάδας»-  που κράτησε 25 μέρες, αλλά και το κάστρο της Καλλιθέας.

Ενδεικτικά αναφέρουμε επίσης τη συντριβή των Χιτών στο Θησείο, την  αποτελεσματική αντιμετώπιση του Συντάγματος Χωροφυλακής Αθηνών στο στρατόπεδο Μακρυγιάννη, την κατάληψη και υπεράσπιση σημαντικών εργοστασιακών υποδομών, νοσοκομείων, φυλακών, αεροδρομίων, την αιχμαλωσία δεκάδων Βρετανών-Ινδών, την καθήλωση μιας ολόκληρης ταξιαρχίας από τους ΕΛΑΣίτες στις εργατικές πολυκατοικίες στην Αλεξάνδρας. Χιλιάδες άγνωστες και γνωστές ηρωικές μορφές αναδείχθηκαν τις ημέρες εκείνες μέσα από το μαζικό λαϊκό ηρωισμό, ένα ακόμα χαρακτηριστικό της επαναστατικής κατάστασης εκείνο τον Δεκέμβρη.

Στις αρχές Ιανουαρίου όμως έγινε φανερό πως η έλλειψη εφεδρειών και πολεμοφοδίων για τον ΕΛΑΣ, η έλλειψη σχεδίου για την ολόπλευρη ενίσχυση του με γενίκευση των μαχών στην επαρχία και η υπεροπλία του αντιπάλου τον ανάγκασαν σε υποχώρηση προς Πάρνηθα και Ασπρόπυργο. Η ταξική σύγκρουση ολοκληρωνόταν με μια ήττα που σε τίποτα όμως δεν μειώνει την προσφορά του Δεκέμβρη, ενώ μας δίνει και πλούσια επαναστατικά συμπεράσματα για την ταξική πάλη σήμερα.

1944_b

Τα κρίσιμα-χρήσιμα συμπεράσματα

Η ένοπλη ταξική σύγκρουση του Δεκέμβρη του 1944 υπήρξε αντικειμενική και αναπόφευκτη μέσα σε συνθήκες που είχε τεθεί το ζήτημα ποια τάξη θα καταλάμβανε την εξουσία.

Στην αρνητική έκβαση της σύγκρουσης συντέλεσαν μια σειρά παράγοντες σε στρατιωτικό επίπεδο, όπως η μη έγκαιρη συγκέντρωση δυνάμεων στην πρωτεύουσα (το επίκεντρο των μαχών), η μη γενίκευση των μαχών στην υπόλοιπη Ελλάδα, η καθυστερημένη εμπλοκή με τα βρετανικά στρατεύματα, η αξιοποίηση των κύριων και πλέον αξιόμαχων μονάδων του ΕΛΑΣ σε «δευτερεύοντες» στόχους (εναντίον του Ζέρβα στην Ήπειρο) κ.ά.

Τα βαθύτερα όμως αίτια της αρνητικής έκβασης της σύγκρουσης είχαν τις ρίζες τους στη στρατηγική του Κόμματος περί «εθνικής ενότητας» και «ομαλής δημοκρατικής εξέλιξης» προς τον σοσιαλισμό. Η μάχη του Δεκέμβρη έλαβε αμυντικό χαρακτήρα απέναντι στην αστική επιθετικότητα με σκοπό τον «έντιμο συμβιβασμό» και όχι την επιθετική πάλη για την εργατική εξουσία.

Η στάση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ να μην υποχωρήσουν στις απαιτήσεις της ντόπιας αστικής τάξης και των διεθνών συμμάχων της για αφοπλισμό του λαϊκού κινήματος ήταν επιβεβλημένη. Μια τέτοια υποχώρηση θα σήμαινε την απόλυτη πολιτική και ηθική απαξίωση των ΚΚΕ-ΕΑΜ, ενώ θα τσάκιζε το εργατικό - λαϊκό κίνημα. Αντίθετα, η ένοπλη απάντηση στους αστικούς εκβιασμούς έδειξε πως το ΚΚΕ και το εργατικό - λαϊκό κίνημα διέθεταν ταξικά αντανακλαστικά επιλέγοντας τα όπλα και όχι τις αλυσίδες!

1944_c