Το μαθητικό κίνημα την περίοδο της δικτατορίας

Το ΚΚΕ ήταν και αυτή τη φορά η πολιτική δύναμη που έδωσε στην αντιδικτατορική πάλη τις περισσότερες θυσίες. Το κίνημα στα χρόνια 1967-1974 ενισχυόταν ηθικά και ιδεολογικά από την ηρωική στάση πολλών κομμουνιστών και κομμουνιστριών στην ανάκριση, τα βασανιστήρια και τα στρατοδικεία. Σημαντικό ρόλο στα παραπάνω έπαιξε η δημιουργία της ΚΝΕ.

Η ίδρυση της ΚΝΕ αποτέλεσε ένα πολύ σημαντικό γεγονός για την αντεπίθεση του κινήματος, αλλά και του ίδιου του Κόμματος. Δημιουργήθηκε στις 15 Σεπτέμβρη του 1968 με απόφαση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ ως μία επαναστατική οργάνωση νεολαίας με μαρξιστικά-λενινιστικά χαρακτηριστικά που θα στέκεται στο πλάι του ΚΚΕ. Η ίδρυση της ΚΝΕ συμπλήρωνε το κενό που είχε αφήσει η αυτοδιάλυση της ΟΚΝΕ το 1943, προκειμένου να ιδρυθεί η ΕΠΟΝ. Η απόφαση, μάλιστα, αυτή σκόρπισε ενθουσιασμό στους αγωνιστές στις φυλακές και τις εξορίες.

Η πάλη κατά της χούντας απέκτησε νέο δυναμισμό και η ΚΝΕ έγινε στη πορεία πόλος συσπείρωσης της μαχόμενης νεολαίας. Ξεκίνησε από 5-10 ανθρώπους και έγινε μαζική οργάνωση. Άντλησε δυνάμεις από τη νεολαία μέσα από τον αγώνα. Μήνα με το μήνα, η ΚΝΕ αλλά και ο “Οδηγητής” γινόταν φάρος που φώτιζε χιλιάδες νέους στην οργάνωση και τον αγώνα. Τα πρώτα βήματά της δεν ήταν καθόλου εύκολα. Είχε να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες της παρανομίας, το όργιο τρομοκρατίας της χούντας, αλλά και τη συκοφαντική επίθεση των οπορτουνιστών που θεωρούσαν την ΚΝΕ οργάνωση “διασπαστική” και “σεχταριστική” γιατί πρόβαλλε τα ιδανικά του Σοσιαλισμού.

Η ΚΝΕ πρωτοστάτησε στην ίδρυση της Αντι-ΕΦΕΕ, αγωνιστικής συσπείρωσης στο φοιτητικό κίνημα και της Μαθητικής Οργάνωσης Δημοκρατικής Νεολαίας (ΜΟΔΝΕ). Οι οργανώσεις αυτές συγκέντρωσαν χιλιάδες νέους και νέες στις γραμμές τους και υπήρξαν πραγματικοί οργανωτές του αντιδικτατορικού αγώνα.

Η ανάπτυξη της αντιδικτατορικής δράσης των μαθητών στα ημερήσια και νυχτερινά σχολεία, αρχικά της Αθήνας και λίγο αργότερα και άλλων αστικών κέντρων, δημιούργησε τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την ίδρυση της Μαθητικής Οργάνωσης Δημοκρατικής Νεολαίας (ΜΟΔΝΕ) το 1971-72. Μπόρεσε έτσι η μαθητική πάλη να οργανωθεί καλύτερα και να πάρει σχεδόν πανελλαδικό χαρακτήρα. Πυρήνες Κνιτών μαθητών, που υπήρχαν σε πολλές συνοικίες της Αθήνας και του Πειραιά, στη Θεσσαλονίκη, στη Λάρισα, τα Γιάννενα, το Ηράκλειο, την Πάτρα, την Καλαμάτα, τα Χανιά, τη Λαμία και αλλού, αποτέλεσαν τη βάση για την ανάπτυξη της δουλειάς της ΜΟΔΝΕ.

Την περίοδο εκείνη, δηλαδή από το 1972, υπήρξε μια ορισμένη άνοδος του εργατικού κινήματος συγκριτικά με τα πρώτα χρόνια της δικτατορίας, όπως και δυνάμωμα του φοιτητικού κινήματος, που “πατούσε” πάνω στο λαϊκό παράγοντα, στην ανάπτυξη δηλαδή του εργατικού κινήματος. Ουσιαστικά, ήταν άμεσα συνδεδεμένο με αυτό. Βεβαίως, και η ανάπτυξη των δυνάμεων του ΚΚΕ και της ΚΝΕ έπαιξαν καθοριστικό ρόλο σε αυτήν την εξέλιξη.

Στα σχολεία εκείνη την περίοδο άρχισαν κάποιες κινητοποιήσεις που αφορούσαν θέματα όπως τα κτηριακά προβλήματα, η σίτιση, η θέρμανση κλπ και έφταναν μέχρι την ενημέρωση των μαθητών για τις αντιδραστικές μεταρρυθμίσεις της χούντας, για την επίθεσή της ενάντια στο λαό. Χαρακτηριστικό είναι ένα δημοσίευμα από τον παράνομο “Οδηγητή” του Απρίλη του 1973, που λέει ότι «μαθήτριες του 10ου Γυμνασίου (Πετράλωνα) σε ανταπόκρισή τους μας πληροφορούν πως στο γυμνάσιό τους εμφανίστηκε κρούσμα μηνιγγίτιδας. Η διεύθυνση δεν έλαβε κανένα μέτρο για την απολύμανση του χώρου και οι μαθήτριες άρχισαν εκδηλώσεις διαμαρτυρίας που τελικά πήραν πολιτικό χαρακτήρα και ακούστηκαν συνθήματα όπως «θέλουμε ελευθερίες», «θέλουμε Δημοκρατία», «Κάτω ο Παπαδόπουλος» κά…»

Η οργανωτική λειτουργία της ΜΟΔΝΕ είχε στοιχεία παράνομης δράσης, με την τήρηση κάποιων στοιχειωδών συνωμοτικών κανόνων. Ωστόσο αξιοποιούνταν και μορφές νόμιμης δράσης, όπως η συγκρότηση επιτροπών στα σχολεία για διοργάνωση εκδηλώσεων, αθλητικών δραστηριοτήτων, εκδρομών, εκθέσεων κλπ. Σε συνεργασία με προοδευτικούς καθηγητές διοργανώνονταν εκδηλώσεις, όπου γινόταν προσπάθεια να παρουσιάζεται η πραγματική ιστορία και η προοδευτική πολιτιστική δημιουργία.

Σημαντικό μέρος της δουλειάς της ΜΟΔΝΕ ήταν το μοίρασμα προκηρύξεων, η αναγραφή συνθημάτων, η διακίνηση του παράνομου τύπου, της “Μαθητικής Φωνής”, που ήταν όργανο της ΜΟΔΝΕ και του “Οδηγητή»” στους μαθητές. Οι προκηρύξεις ήταν είτε τυπωμένες στον πολύγραφο, είτε χειρόγραφες, ενώ πολύ διαδεδομένη μορφή αποτελούσαν τα τρυκ, δηλαδή μικρά κομμάτια χαρτιού με ένα σύνθημα, που πετάγονταν κατά δεκάδες στα προαύλια και στους χώρους έξω απ’ τα σχολεία. Υπήρχαν βεβαίως και ξεχωριστές πρωτοβουλίες ανά σχολείο, ανάλογα με τις δυνατότητες. Για παράδειγμα, σ’ ένα σχολείο, μέλη της ΜΟΔΝΕ, είχαν συνδέσει τη μεγαφωνική εγκατάσταση με ένα κασετόφωνο που είχαν εγκαταστήσει στο χώρο της αποθήκης. Έτσι την ώρα που γινόταν σχολική γιορτή για την 25^η  Μαρτίου, τα μεγάφωνα άρχισαν να παίζουν στη διαπασών τη “Ρωμιοσύνη” του Μίκη Θεοδωράκη. Αυτές οι δραστηριότητες είχαν ως στόχο να σπάσουν το κλίμα της χουντικής τρομοκρατίας και να ανεβάσουν το ηθικό των μαθητών.

Μια σημαντική δράση της ΜΟΔΝΕ ήταν η οργάνωση συμπαράστασης στην κατάληψη της Νομικής, το Φλεβάρη του 1973. Τις μέρες της κατάληψης εκατοντάδες μαθητές συγκεντρώνονταν γύρω από το κτήριο της Νομικής φωνάζοντας συνθήματα, ενώ τις δυο τελευταίες μέρες έγιναν και δυο μεγάλες για τα δεδομένα της εποχής πορείες στη Σόλωνος, η μια εκ των οποίων χτυπήθηκε βάναυσα από την αστυνομία. Στην οργάνωση αυτών των εκδηλώσεων πρωτοστάτησαν τα μέλη της ΜΟΔΝΕ, καλώντας τους συμμαθητές τους να συμμετέχουν μετά το τέλος των μαθημάτων τους, είτε το απόγευμα, που κατέβαιναν στο κέντρο όπου βρίσκονταν συγκεντρωμένα όλα τα φροντιστήρια. Η Νομική ήταν ίσως η πρώτη μεγάλης κλίμακας κινητοποίηση που πήρε μέρος η ΜΟΔΝΕ.

Βεβαίως ξεχωριστή σημασία έχει η συμμετοχή της ΜΟΔΝΕ στην εξέγερση του Πολυτεχνείου το Νοέμβρη του 1973. Μέλη της  συμμετείχαν από την πρώτη μέρα της κατάληψης αλλά όχι οργανωμένα. Η οργανωμένη παρέμβαση αρχίζει από την τρίτη μέρα οπότε και ρίχνεται το σύνθημα στα σχολεία να κατέβουν οργανωμένα στο χώρο γύρω από το Πολυτεχνείο για συμπαράσταση στους φοιτητές και για πραγματοποίηση (εφόσον το επέτρεπαν οι συνθήκες) συγκεντρώσεων και πορειών με τον υπόλοιπο κόσμο που ήταν εκεί συγκεντρωμένος. Πολλά σχολεία του κέντρου της Αθήνας (Εξάρχεια, Παγκράτι, Κυψέλη, Πατήσια, κά) με πρωτοβουλία της ΜΟΔΝΕ κατέβαιναν με πορείες στο Πολυτεχνείο δημιουργώντας ένα αγωνιστικό κλίμα σε όλη την πόλη. Την τέταρτη μέρα (Παρασκευή) δόθηκε η εντολή από τη Συντονιστική Επιτροπή του Πολυτεχνείου να επιτραπεί η είσοδος και μαθητών (επειδή μέχρι τότε γινόταν ένας υποτυπώδης έλεγχος ταυτοτήτων). Το απόγευμα της Παρασκευής έγινε και μια απόπειρα συνέλευσης των μαθητών που ήταν στο χώρο του Πολυτεχνείου.

Η συμμετοχή των μαθητών υπήρξε μεγάλη και μέσα και έξω από το Πολυτεχνείο. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι μεταξύ των θυμάτων από την επέμβαση του στρατού ήταν αρκετοί μαθητές, μεταξύ αυτών και ο μαθητής Διομήδης Κομνηνός, που ήταν απ’ τους πρώτους νεκρούς του Πολυτεχνείου.

Απρίλης 1969 / Αρ. Φύλλου 6:

Στιγμιότυπα από τη γιορτή της χούντας 21-4-1969

«…Έχουν επιταχθεί λεωφορεία με τα οποία θα πραγματοποιηθεί η «αυθόρμητος προσέλευση» των μαθητών στο Στάδιο. Έτσι, τρέχουν τα παιδιά των Ελλήνων που βρίσκονται αλυσοδεμένοι στα κάτεργα, διωγμένοι από τις δουλειές τους, να δουν και ν’ ακούσουν τον μεγάλο «ευεργέτη» τους.

Με την εμφάνιση του «μεγάλου πατέρα» στο Στάδιο τράνταξε ο τόπος από το γιουχάισμα. Ο «σωτήρας» σαν φρενοβλαβής που είναι εκνευρίζεται ακόμα περισσότερο. Καλεί συνεχώς στην «τάξη» και απειλεί πειθαρχικές ποινές. Οι μαθητές απαντούν με ρυθμικές φωνές υπέρ… όχι φυσικά του «σωτήρα» αλλά υπέρ του «Ολυμπιακού». Οι χαφιέδες φωνάζουν υπέρ του αρχηγού τους. Ο «πατέρας» των Ελλήνων απειλεί. «Αν ήμουν στην τάξη θα την απέβαλα», λέει στους μαθητές. Δεν αμφιβάλλει κανένας για τις προθέσεις του Ελληνοχριστιανού χειρουργού και νομοταγούς πρώην γκεσταπίτη.

Ακολουθεί η γεμάτη μαργαριτάρια, όμως κατά τους κράχτες του «εμπνευσμένη» ομιλία του αρχηγού, με αποκορύφωμα την «εμπνευσμένη» διαπίστωση ότι είμαστε οι καλύτεροι «Έλληνες του κόσμου». Αυτό κ. καθηγητά, λέει κάποιος μαθητής στον αυθορμήτως προσελθόντα καθηγητή του, δε μας το έμαθες. Πού το βρήκε αυτός και μας το σερβίρισε; Ο καθηγητής, αμίλητος, κούνησε το κεφάλι του κι αναστέναξε. Τι να πει;…»

Φλεβάρης 1970 / Αρ. Φύλλου 14

Η χούντα οργανώνει φασιστική νεολαία

«Νεολαίοι καταγγέλλουν ότι έχει συγκροτηθεί και δρα οργάνωση φασιστικής νεολαίας. Το αρχηγείο της στεγάζεται στον ΟΠΑΠ Ο αρχηγός της είναι γνωστός με το ψευδώνυμο Λυκούργος. Η στρατολογία γίνεται από το γυμνάσιο και ιδιαίτερα από το Σώμα Αλκίμων που χρησιμοποιείται για καμουφλάζ. Στην οργάνωση δεν επιτρέπεται να μπαίνουν εργατικά παιδιά. Υπάρχουν περιφερειακά Αρχηγεία: Στο Μαρούσι (Β. Κωνσταντίνου 16), στη Ν. Ιωνία, στην Αθήνα. Σχηματίζονται ομάδες από 15 άτομα με τη συμμετοχή και αστυνομικών. Υπάρχει πλήρης συνεργασία και «συντονισμός» με τα κατά τόπους αστυνομικά τμήματα. Η «δράσις» της φασιστικής νεολαίας περιλαμβάνει θεωρητικά μαθήματα (η άνοδος του Χίτλερ, οι λόγοι του Παπαδόπουλου) και πρακτική εξάσκηση (πυγμαχία, τζούντο, καράτε, σκοποβολή). Οπλισμός: μεγάλοι σουγιάδες, γκλομπς. Τόποι ασκήσεων: Τα νταμάρια της Πεντέλης και στου Συγγρού. Οι ομάδες έχουν σαν ειδική αποστολή την παρακολούθηση και αναφορά στην αστυνομία κάθε συζήτησης, ενέργειας ή ατόμου που τους φαίνεται ύποπτο, κατά την απόλυτη κρίση τους…»

Απρίλης 1973

Μαθητικές ειδήσεις και ανταποκρίσεις

«Οι ειδήσεις που στέλνουν στον «ΟΔΗΓΗΤΗ» οι μαθητές είναι ενδεικτικές της κατάστασης που επικρατεί στα γυμνάσια, αλλά και παράλληλα ιδιαίτερα ανησυχαστικές. Οι μαθητές όλης της χώρας οφείλουν να αντισταθούν σε κάθε σκοταδιστικό μέτρο της χούντας και να δείξουν τη δύναμη της ενωμένης μαθητικής νεολαίας με κάθε τρόπο. Μας καταγγέλθηκε ότι στάλθηκε στα γυμνάσια όλης της χώρας εγκύκλιος του υπουργείου Παιδείας που απαγορεύει στους μαθητές να παρακολουθούν οποιαδήποτε καλλιτεχνική εκδήλωση χωρίς την έγκριση του γυμνασιάρχη. Δηλαδή απαγόρευση παρακολούθησης θεάτρου, κινηματογράφου, συναυλίας κλπ. Στα σχολεία που διαβάστηκε η παραπάνω εγκύκλιος οι μαθητές γιουχάισαν το γυμνασιάρχη και τους καθηγητές. Στο γυμνάσιο της Νέας Ιωνίας ο γυμνασιάρχης αφού ανήγγειλε το μέτρο και σφυρίχτηκε από τους μαθητές, έντρομος έτρεξε στο γραφείο του και τους παρουσίασε το επίσημο χαρτί του υπουργείου για να δικαιολογήσει την πράξη του.»

Μάης 1973

«Η ΜΑΘΗΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ σε προκήρυξή της που κυκλοφόρησε σε 20.000 αντίτυπα καλεί τους μαθητές και τις μαθήτριες να αγωνιστούν για μια δημοκρατική παιδεία. Να αντισταθούν στην προσπάθεια της χούντας να φασιστικοποιήσει την παιδεία. Να συγκροτήσουν επιτροπές αγώνα που θα υπερασπίσουν αποφασιστικά τα δικαιώματα της ελληνικής μαθητικής νεολαίας για Λευτεριά και για πρόοδο. Προκηρύξεις της Μ.Ο.Δ.Ν.Ε. κυκλοφόρησαν και πετάχτηκαν, όπως μέχρι τώρα έγινε γνωστό, στα Γυμνάσια Ζωγράφου, Καισαριανής, Καλλιθέας, στο Γουδί, στο Περιστέρι και στα Πατήσια.»