Σαν σήμερα πριν από 58 χρόνια «έφυγε» από καρδιακή προσβολή ενώ βρισκόταν εξόριστος στη Μόσχα ο μεγάλος Τούρκος κομμουνιστής ποιητής Ναζίμ Χικμέτ.
Τον Ιούνιο του 2015, λίγες μέρες πριν το Επιστημονικό Συνέδριο της ΚΕ του ΚΚΕ για τον Χικμέτ, ο “Οδηγητής” είχε κυκλοφορήσει με ένθετο αφιέρωμα στον ποιητή. Στο ένθετο, μεταξύ άλλων, συμπεριλαμβάνονται αποσπάσματα από τη συνέντευξη που είχε δώσει ο Χικμέτ το 1958 στο λογοτεχνικό περιοδικό του Γαλλικού ΚΚ “Γαλλικά Γράμματα”.
Εκεί αναφέρθηκε στους σκοπούς της τέχνης, στη διαλεκτική σχέση μορφής-περιεχομένου και στην κομματικότητα στην τέχνη. Μέσα από τις απαντήσεις του επιβεβαιώνεται ότι η κομματικότητα δεν είναι υπόθεση μιας τυπικής συμφωνίας με τη στρατηγική και την πολιτική του Κομμουνιστικού Κόμματος, αλλά συνειδητή και σκόπιμη συστράτευση στους σκοπούς του, που μόνο μέσα από τη βαθιά αφομοίωση της κομμουνιστικής ιδεολογίας μπορεί να προκύψει.
Άλλωστε και η ποίηση του Χικμέτ είναι κάλεσμα για μάχη. Με την τέχνη του αλλά και με την ίδια του την δράση συνειδητά κι ανεπιφύλακτα τάσσεται με το πλευρό των καταπιεσμένων. Τους εμψυχώνει και τους προτρέπει να παλέψουν για την απελευθέρωσή τους, μέχρι να πάρει τέλος “της δυστυχίας το συμπόσιο”... H τέχνη του Ν. Χικμέτ, όπως και όλων των μεγάλων κομμουνιστών καλλιτεχνών, δεν αρκείται στην αναγνώριση της πραγματικότητας, αλλά επιδιώκει να την επηρεάσει οργανώνοντας την επιθυμία για την αλλαγή της σύμφωνα με τις σύγχρονες ανάγκες του ανθρώπου.
Ακολουθούν τα αποσπάσματα από τη συνέντευξη, αλλά και ολόκληρο το αφιέρωμα σε μορφή pdf. Περισσότερα στο 30ο Αντιιμπεριαλιστικό Διήμερο της ΚΝΕ όπου θα παρουσιαστεί μουσικό αφιέρωμα με μελοποιημένη ποίηση του Ναζίμ Χικμέτ…
“Γαλλικά Γράμματα”: Τι είναι πρωτοποριακό στην τέχνη;
Ναζίμ Χικμέτ: (...) Μια πρωτοπορία, όποια κι αν είναι, καθορίζεται απ’ το περιεχόμενό της και απ’ τη μορφή της. Στην πρωτοπορία, όπως εγώ την καταλαβαίνω, το περιεχόμενο είναι η δεδομένη αντανάκλαση της ανθρώπινης πραγματικότητας, που αποτελεί για μένα μια υποχρέωση. Η μορφή είναι η λακωνικότητα, το διάγραμμα και η ακρίβεια, γιατί πρέπει να είναι ακριβής, να είναι όχι σαν το φως του φεγγαριού, αλλά σαν το φως του ήλιου.
Γ.Γ.: Έχετε επίσης προτιμήσεις για ορισμένα θέματα ή ορισμένες λέξεις;
Ν. Χ.: Δεν πιστεύω ότι υπάρχει γλώσσα ειδική, λογοτεχνική ή καλλιτεχνική, ούτε ότι υπάρχουν θέματα ειδικά. Είμαι υπέρ όλων των λέξεων και όλων των θεμάτων. Κι έπειτα υπάρχει ένα άλλο ζήτημα που θα ήθελα να θίξω. Πιστεύω ότι μπορεί κανείς να εκφραστεί εξίσου αξιόλογα και με τους κλασικούς στίχους και με τον ελεύθερο στίχο. Κάθε ποίημα αποτελεί μια ενότητα. Πρόκειται μόνο να ζητήσουμε και να εφαρμόσουμε σε κάθε ποίημα τη μορφή που ταιριάζει στο περιεχόμενο. Διαδοχικά μπορεί να ταιριάζουν μορφές κλασικές ή φολκλορικές ή ακόμα καλύτερα πρέπει να βρούμε καινούργιες μορφές.
Ακόμα, όταν μου συμβαίνει να χρησιμοποιώ το σονέτο, που η μορφή του δεν ανήκει στην παράδοση της χώρας μου, μ’ ενδιαφέρει να μιμούμαι το κλασικό σονέτο και να εμπνέομαι από το εσωτερικό βάθος της παράδοσης. Βέβαια υπάρχει μια ενότητα περιεχομένου και μορφής, μια αμοιβαία επίδραση μορφής και περιεχομένου. Το περιεχόμενο είναι το πρώτο, αλλά δεν πρέπει να αρνούμαστε και την επίδραση της μορφής στο περιεχόμενο.
Γ.Γ.: Ποια οφείλει να είναι, κατά τη γνώμη σας, η θέση του ποιητή απέναντι στα πολιτικά προβλήματα; Πιστεύετε ότι έχει να παίξει κανένα ρόλο, να εκπληρώσει καμιά αποστολή; Πιστεύετε δηλαδή στην ανάγκη αυτού που καταχρηστικά λέγεται, πιθανόν λέγεται “δέσμευση”;
Ν. Χ.: Γνωρίζετε ότι είμαι μέλος του ΚΚ απ’ το 1923 και αυτό είναι η μόνη μου περηφάνια. (...) Δε θα μπορούσατε αλήθεια να μου πείτε το όνομα ενός μόνο μεγάλου συγγραφέα, σ’ όλη την ιστορία του κόσμου, που να ‘μεινε ουδέτερος απέναντι στα μεγάλα προβλήματα της εποχής του; Μπορεί να το πιστεύει ότι είναι ουδέτερος, και να το διακηρύσσει μάλιστα, αλλά στην ουσία δεν είναι ποτέ! Όσο για μένα, προτιμώ να είμαι δεσμευμένος και μάλιστα μ’ όλη μου τη συνείδηση.
Γ.Γ.: Με βάση την αρχή αυτή προς ποια κατεύθυνση πρέπει να στρέφεται η δραστηριότητα του δημιουργού;
Ν. Χ.: Πιστεύω πως οι συγγραφείς, οι κομμουνιστές συγγραφείς, πρώτα απ’ όλα, οφείλουν να κάνουν λογοτεχνία που να γίνεται μια απ’ τις αναγκαίες πηγές γνώσης της ζωής. Θυμάμαι πάντα μια φράση της Κρούπσκαγια στις αναμνήσεις της για τον Λένιν, όπου έλεγε ότι για τον Λένιν η ρούσικη λογοτεχνία ήταν μια από τις πηγές της γνώσης της πραγματικότητας. Θα ήθελα να γράφω ποιήματα, μυθιστορήματα, θεατρικά έργα, που να έχουν αυτή την αρετή. Για το λαό μου, για τους άλλους λαούς, για τα μέλη του Κόμματός μου, από το καινούργιο μέλος ως το ανώτερο στέλεχος.
Όμως στα πλαίσια του σκοπού αυτού πρέπει να ξέρουμε να είμαστε ακριβείς, να γράφουμε με λιτότητα, χωρίς φλυαρίες, χωρίς μισόφωτα, να μην προσπαθούμε να πιάσουμε το δεξί αυτί με το αριστερό μας χέρι. (...)
Προσωπικά κηρύσσομαι αποφασιστικά υπέρ μιας λογοτεχνίας κομματικής, όμως αυτό δε σημαίνει καθόλου ότι στη Γαλλία ή αλλού δεν θαυμάζω τα έργα των μη κομμουνιστών συγγραφέων.
Γ.Γ.: Τι εννοείτε με το όρο κομματική λογοτεχνία;
Ν. Χ.: Προσπαθώ να το καταλάβω αυτό όπως ο Λένιν το καταλάβαινε. Μα μου είναι πολύ δύσκολο, γιατί σαν όλες τις βαθιές έννοιες, είναι επιφανειακά πολύ απλή. Καταρχήν σαν συγγραφέας, σαν μέλος του Κόμματος, η σχέση που αποκαθίσταται ανάμεσα σ’ αυτό και σε μένα δεν είναι παθητική, αλλά ενεργητική. Υπάρχει ανταλλαγή. Το Κόμμα μου προσφέρει κι εγώ με τη σειρά μου οφείλω κάτι να του προσφέρω. Είμαι συνδεδεμένος με το Κόμμα, με το καταστατικό του, με το πρόγραμμά του, που έγιναν δεκτά από το συνέδριο. Έξω απ’ αυτές τις καθορισμένες αρχές δεν παίρνω διαταγές από πουθενά και από κανέναν.
Εμπνέομαι βέβαια απ’ τα συνθήματα του Κόμματος για να τα εκλαϊκεύσω, αλλά προσπαθώ να τα φέρω σ’ ένα επίπεδο αληθινά καλλιτεχνικό. Ο Ένγκελς έλεγε: «Οι ποιητές προαισθάνονται το μέλλον». Αν είναι ικανοί να προαισθάνονται το μέλλον, τότε πιστεύω ότι μπορούν να οσφραίνονται πολύ καλύτερα ακόμα τα προβλήματα του παρόντος. Δε θα μπορούσε να υπάρξει αντίθεση ανάμεσα στα γενικά θέματα που βάζει το Κόμμα και σ’ εκείνο που συναισθάνεται ο ποιητής.
Γ.Γ.: Δε φοβάστε να μην καταλήξετε έτσι στο να “εικονογραφείτε” απλούστατα ή καλύτερα να “φωτίζετε” ορισμένα θέματα ξένα προς την έμπνευσή σας, ξένα προς την έμπνευση του ποιητή;
Ν. Χ.: Προσοχή. Δεν λέω να εικονογραφήσουμε. Η τέχνη δεν είναι εικονογράφηση. Ωστόσο, όταν αυτό είναι αναγκαίο, αν μου ζητηθεί π.χ. να εμπνευστώ από ένα πρόβλημα επίκαιρο και να το εκλαϊκεύσω, θα το κάνω με τιμή. Έγραψα στη ζωή μου ποιήματα και τραγούδια περιστασιακά, π.χ. για μια απεργία. Όμως από την άλλη μεριά, προσπάθησα να αποδώσω μια ολόκληρη ιστορική περίοδο, μέσα σ’ ένα έπος.
Παρ’ όλα τα εμπόδια, παρ’ όλες τις δυσκολίες, πιστεύω ότι μπορούμε να περιμένουμε σπούτνικ (σ.σ. ο πρώτος τεχνητός δορυφόρος που τέθηκε σε τροχιά γύρω απ’ την Γη. Εκτοξεύτηκε απ’ την ΕΣΣΔ στις 4 Οκτώβρη 1957) επίσης στην περιοχή της τέχνης.
Όλοι οι κοινωνικοί όροι υπάρχουν σήμερα γι’ αυτό, όμως δε βρισκόμαστε ακόμα παρά στο στάδιο των προκαταρκτικών πειραματισμών. Οφείλουμε ν’ αντιμετωπίσουμε και να υπερπηδήσουμε πολλές δυσκολίες, να δοκιμάσουμε πολλές αποτυχίες. Αν δεν βλέπει κανείς την προοπτική, δεν μπορεί να ελπίζει να φτάσει στο τέρμα των πειραματισμών.
